به مناسبت بیست و هشتم اردیبهشت ماه، مطابق با هجدهم ماه می‌میلادی، روز جهانی «موزه و میراث فرهنگی» گفت‌وگوی خبرنگار آستان‌نیوز با معاون موزه‌ها و ترویج میراث فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی را در ادامه می‌خوانید.
چرا وجود موزه‌ها در دنیای امروز یعنی در عصر الکترونیک و ارتباطات، مهم است؟
موزه‌ها از مهم‌ترین ارکان فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه بشری و از معیارهای توسعه کشورها هستند که ماهیت اصلی، هویت و تمدن ملت‌ها را به زبان هر قوم بیان می‌کنند. از آنجا که موزه شناسنامه‌ای است که تاریخ و فرهنگ یک کشور یا قوم را مستند و سفر در زمان را امکان‌پذیر و گذشته را بازسازی می‌کند، مردم با دیدن آثار تاریخی و فرهنگی هر کشور و ملتی با فرهنگ و تاریخ اقوام و ملل مختلف آشنا می‌شوند.
موزه‌ها راویان بی‌صدای فرهنگ و تمدن و سند هویت‌بخش یک ملت به شمار می‌روند که در ترسیم چهره ملی و بین‌المللی آن منطقه و کشور سهم بسزایی دارند و می‌توان گفت که فرهنگ و تمدن و ریشه‌های تاریخی مردمان هر جامعه و نگاهشان به آینده در موزه‌ها تبلور پیدا می‌کند.
در یک نگاه اجمالی به تاریخ موزه و وضعیت حاضر موزه‌ها در جهان می‌بینیم که بسیاری از کشورهای جهان موزه را به عنوان یک رسانه و یک عامل مهم و تأثیرگذار در سیطره خود در وجوه مختلف آن بر اقشار اجتماعی می‌دانند بنابراین موزه، رسانه‌ای تأثیرگذار و نهادی پایدار برای آموزش غیررسمی انسان‌هاست. امروزه موزه به عنوان نهادی بین‌المللی امکان حضور همه ملل، اقوام و اقشار با هر مذهبی را در کنار یکدیگر به نحوی فراهم می‌کند تا در کمال صلح و محبت، فرصت شنیدن پیام‌ها و تبادل اندیشه‌ها فراهم شود.
با این توصیف، موزه‌های حرم مطهر رضوی چه جایگاهی در معرفی میراث فرهنگی دارند؟
بارگاه مطهر حضرت رضا(ع) دارای سابقه تاریخی با قدمت حداقل هزار و ۲۰۰ ساله است و در جای جای آن نمادها و آثار خلق شده یا اهدا شده توسط انسان‌های بااخلاص و ارادتمند به اهل بیت(ع) دیده می‌شود و از طریق رسانه موزه می‌توان با ارائه‌ای متناسب با نیازهای زمان حاضر، به طور مستند به مخاطبان در ایران و جهان، عشق، ارادت و اخلاصی را که واقفان و هنرمندان صنعتگر برای خلق آثار هنری و بناهای ارزشمند که امروزه جزو میراث فرهنگی رضوی هستند، بیان کرد.
به عبارت دیگر موزه آستان قدس رضوی می‌تواند میراث ملموس و ناملموس رضوی را حفظ و چه بسیار وقایع شیرین و تلخی را از طریق رسانه موزه به نحو تأثیرگذار بیان کند.
با سیری در متون تاریخی و آثار باستانی به جا مانده از وقایع هزاره گذشته می‌توانیم نشانه‌های سفر حضرت رضا(ع) از مدینه منوره تا مرو و سپس مشهد مقدس، همچنین حملات خانمان‌سوزی که طی هزار سال گذشته از سوی اقوام سرزمین‌های شرقی و همسایه شمالی به این منطقه وارد شده را ببینیم.
این امر خود باری گران بر دوش نهاد فرهنگی موزه آستان قدس رضوی می‌گذارد؛ چرا که باید به بهترین روش ممکن نه تنها مراجعان و مخاطبانش را با زندگی پربرکت حضرت رضا(ع) تا شهادت ایشان آشنا کند، بلکه آثار و نشانه‌های ارزشمندی را که در خزائن از گذشته به یادگار مانده و برگ‌های تاریخی این سرزمین و وقایع شیرین و تلخی که بر صفحات نسخ خطی یا اسناد موجود ثبت شده را هم به تصویر بکشد، وقایعی ارزشمند همچون بیان حدیث سلسله‌الذهب، خواندن دعای باران و... تا وقایعی بس سهمگین همچون به توپ بستن گنبد مبارک حرم مطهر توسط روس‌ها و قحطی بزرگ در زمان جنگ اول جهانی و رنجی که مردمان از جور استعمارگران بردند.
البته در حرم مطهر رضوی آیینهای ارزشمندی نیز وجود دارد که چندین سده است در این حریم قدسی برگزار می‌شود.
این آیینها بخشی از میراث ملموس جهان اسلام به شمار می‌روند. علت و چگونگی برگزاری برخی از این آیینها هنوز برای بسیاری از مردم و حتی زائران حرم مطهر ناشناخته است و نه تنها به طور حضوری آن‌ها را ندیدهاند بلکه هیچ شناختی نیز از آن‌ها ندارند. مانند مراسم خطبه‌خوانی، نقارهزنی و مراسمی که دیگر برگزار نمی‌شود مانند آیین نخلگردانی که از طریق موزه می‌توان آن‌ها را ارائه داد تا زائران و مجاوران با آن‌ها آشنا شوند بنابراین موزه به عنوان یک نهاد آموزش غیررسمی و تأثیرگذار در تربیت نسل‌ها در این آستان مقدس نقش ایفا می‌کند. موزه‌های آستان قدس رضوی به عنوان نهادی آموزشی و رسانه‌ای تأثیرگذار، تراث فراموش شده را احیا و در معرفی میراث ملموس و ناملموس بارگاه رضوی نقش مهمی دارد.
بنا بر توضیحات شما، موزه‌های آستان قدس رضوی تأثیرات ارزشمندی بر مقوله «زیارت، وقف و فرهنگ رضوی» دارند؟
بله همین طور است. وجود موزه در کنار بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) تأثیر مهم و فراوانی در هویت‌بخشی ملی و تاریخی دارد و در تحکیم ریشه‌های ملی، مذهبی و تاریخی عموم مردم تأثیر می‌گذارد.
نقش تأثیرگذار دیگری که موزه‌های آستان قدس رضوی بر زائران و مجاوران دارد می‌توان جمع‌آوری آثار فرهنگی متنابهی که بسیاری از اهداکنندگان و خالقان آثار با ارادت ویژه‌ای که به حضرت رضا(ع) داشته‌اند و همچنین در بازدید از موزه و ارتباط با موزه‌داران و شناسایی آثار ارزشمندی که وقف و اهدا شده دانست، چنان که این ارادتمندان به اهل بیت(ع) و عاشقان سرزمین مادری اغلب تمام داشته‌هایی را که سال‌ها جمع‌آوری کرده بودند اهدا کرده‌اند. این اتفاق خود نقش مهمی در تقویت ذخایر فرهنگی و هنری موجود در مجموعه داشته است و دست‌کم در ۴۰ سال اخیر مجموعه آثار و نفایس موجود در گنجینه‌های آستان قدس نه تنها چندین برابر شده بلکه زمینه تنوع بی‌نظیری را در انواع آثار هنری، تاریخی، علمی و طبیعی فراهم کرده است.
نظر شما